#183 Nieuw boek Btw-fraude

‘If you don’t see the book you want on the shelves, write it.’

De afgelopen jaren zien wij het aantal btw-gerelateerde strafzaken en onderzoeken sterk toenemen. Over fraude met omzetbelasting hebben wij de afgelopen jaren het nodige geschreven. In de wetenschappelijke literatuur ontbrak het echter nog aan een volledig op dit onderwerp gericht handboek. De toenemende aandacht voor btw-fraude was voor onze kantoorgenoten Reinder de Jong en Anke Feenstra aanleiding om een volledig aan dit onderwerp gewijde praktijkgerichte uitgave te schrijven.[1] Hoewel dit specifieke rechtsgebied niet nieuw is in het fiscale boete- en strafrecht en ook niet op het terrein van de btw, belichten wij vanuit onze expertises de btw-fraudepraktijk vanuit verschillende invalshoeken en hebben wij getracht de kennis op dit gebied te combineren en te bundelen.

Btw-fraude kent een lange geschiedenis. Belastingen over de omzet bestaan in ons land al sinds de fameuze Tiende Penning in 1569 werd ingevoerd door de Hertog van Alva. De ontduiking van deze belasting was destijds nog een nobele daad van verzet die mede heeft geleid tot de Tachtigjarige Oorlog en de onafhankelijkheid van de Nederlanden. In het huidige klimaat bestaat voor zowel de belastingontduiker als de belastingontwijker weinig sympathie meer. Btw-fraude staat volop in de belangstelling. Eind augustus publiceerde het Financieel Dagblad nog een artikel met de veelzeggende titel “Strijd tegen Europese btw-fraude is kwestie van lange adem”.[2] De conclusie van de diverse deskundigen was even pessimistisch, bij lidstaten ontbreekt de wil en enthousiasme om dit hardnekkige probleem aan te pakken. Opsporing en vervolging lijkt nog steeds het belangrijkste middel om btw-fraude te bestrijden.

De kracht van de Btw is ook haar zwakte

In het voorjaar van 2019 onthulde het platform voor onderzoeksjournalistiek ‘Follow the Money’ dat in Europa jaarlijks 50 miljard aan belastinginkomsten verloren zou gaan door fraude met btw.[3] Waarom kan nou juist met de btw zo structureel en zo grootschalig worden gefraudeerd? Wat maakt deze miljardenroof mogelijk? Om het antwoord op deze vraag te begrijpen is enige achtergrondkennis van de btw noodzakelijk. De grote kracht van de btw is namelijk ook haar grote zwakte, voor zover het gaat om fraude.

De eerste zwakte, en kracht, is de complexiteit van de btw. De architect van de Nederlandse btw, J. Reugebrink, noemde de btw al een paradox. Het is een belasting waarvan degene die denkt te worden vrijgesteld veelal wordt belast en waarin degene die denkt te worden belast, veelal wordt vrijgesteld. Voor het huidige btw-stelsel hadden wij een door de Duitse bezetter in 1941 ingevoerd simpel cumulatief cascadestelsel, waarbij in elke schakel van de handels- en productieketen belasting over belasting (omzet) werd afgedragen. Dit had als ongewenst effect dat cumulatie van omzetbelasting plaatsvond. Met de huidige btw wordt door elke schakel in de productieketen enkel nog belasting betaald over de daadwerkelijk in die schakel toegevoegde waarde: de btw. Simpel gezegd: de door leveranciers van goederen en diensten in rekening gebrachte btw kan bij de Belastingdienst worden teruggevraagd en de aan afnemers uitgefactureerde btw op aangifte moet worden voldaan.

Op deze wijze drukt de btw aan het eind van de handels- of productieketen uiteindelijk alleen op de eindconsument. Deze eindverbruiker (particulier) is geen ondernemer of belastingplichtige voor de btw en kan dus ook geen btw terugvragen. De consument betaalt de btw die indirect van hem wordt geheven. Een goudeerlijke consumptiebelasting dus die wel veel vertrouwen stelt in de eerlijkheid en eigen verantwoordelijkheid van ondernemers.

‘de gelegenheid maakt den dief’

Dit is de volgende zwakte, en kracht. De btw is geen aanslagbelasting zoals de inkomstenbelasting. De verschuldigde btw wordt door de ondernemer zelf voldaan op de aangifte. De ondernemer is voor de btw een soort onbezoldigd belastingambtenaar met een grote eigen verantwoordelijkheid. Bij sommigen is de verleiding groot om omzet niet aan te geven of juist wat extra’s terug te vragen. Voor de btw geldt bij uitstek het spreekwoord ‘de gelegenheid maakt den dief. Dit is uiteindelijk ook de achilleshiel van de btw. Een afnemer kan in principe de btw als voorbelasting terugvorderen, ongeacht of de leverancier de btw op de aangifte heeft voldaan. Dit is ook de reden dat voor bepaalde fraudegevoelige goederen zoals CPU’s, laptops en mobiele telefoons een verleggingsregeling is ingevoerd.

De volgende zwakte, en kracht, is het grensoverschrijdende en internationale karakter van de btw. De Wet op de omzetbelasting 1968 is een geharmoniseerde belasting, gebaseerd op een Europese Btw-richtlijn. De Europese Economische Gemeenschap besloot in 1967 om over te gaan op harmonisatie van de omzetbelastingsystemen van de verschillende lidstaten. In 1993 verdwenen ook de fiscale grenzen op de interne markt. Er werd een complex systeem van intracommunautaire leveringen en verwervingen geïntroduceerd, dat – simpel gezegd – het recht op aftrek van voorbelasting in lidstaat A in de praktijk loskoppelt van het recht op vrijstelling, of nultarief, in lidstaat B. De verwerking vindt plaats door 27 verschillende lidstaten en Belastingdiensten. Dit systeem geeft gelegenheid tot de grootschalige btw-carrouselfraude. Dit onderwerp wordt in het boek uitgebreid belicht.

Eerst uitkeren, dan controleren

De rol van de belastingplichtige als tollenaar, de systematiek van ‘eerst uitkeren dan controleren’, in combinatie met de grensoverschrijdende Europese dimensie, maken de mogelijkheid om te frauderen zeer groot. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (hierna: CBS) steeg de belastingopbrengst van de btw in vijftig jaar van € 2,6 miljard naar circa € 53 miljard per jaar. Inmiddels is de btw de op één na grootste inkomstenbron van de schatkist. Uit diverse onderzoeken blijkt dat de schade als gevolg van btw-fraude eveneens is gestegen tot astronomische bedragen.

Met enige regelmaat verschijnen berichten in de media over hoe groot het ‘btw-gat’ is en hoeveel belastinginkomsten op Europees niveau worden misgelopen door btw-fraude. Vanwege het verdwijnen van de landsgrenzen binnen de Europese Unie en het creëren van een gelijk speelveld voor ondernemers, wordt oneerlijke concurrentie tussen ondernemers voorkomen, maar wordt tegelijkertijd het zicht van de nationale instanties op die transacties bemoeilijkt. Het één is inherent aan het ander. Vanwege alle moderne ontwikkelingen kan btw-fraude die voorheen plaatsvond via een fysieke verschuiving van goederen, nu ook zonder daadwerkelijke goederenbeweging plaatsvinden, bijvoorbeeld met belminuten.

Door deze bewegingen over de landsgrenzen heen, wordt de mogelijkheid gecreëerd voor btw-fraude. Op Europees niveau wordt dan ook volop actie ondernomen om dit te bestrijden. De per 1 januari 2020 ingevoerde ‘quick fixes’ zijn daar een voorbeeld van. De rechtspraak van het Hof van Justitie over het bestrijden van btw-fraude met het bekende ‘Kittel-criterium’ komt ook uitgebreid in dit boek aan bod. Enkel als sprake is van ‘wist of had moeten weten’ van betrokkenheid bij btw-fraude, kunnen de btw-rechten worden geweigerd. Ook binnen de Nederlandse landsgrenzen speelt zich btw-fraude af, maar dan in een andere vorm. Het (tijdelijk) creëren van liquiditeitsruimte bij een onderneming door een hoger bedrag aan aftrek van btw of een lager bedrag van af te dragen btw in te vullen, met een onjuiste aangifteomzetbelasting als gevolg, is daar een voorbeeld van. Al deze aspecten van btw-fraude, waarbij ook in een capita selecta-hoofdstuk uitstapjes worden gemaakt naar bestuurdersaansprakelijkheid, de Wwft-verplichtingen en de overgang van controle van btw-fraude naar opsporing, komen aan de orde in het boek.

Nieuwsgierig geworden en meer lezen? De eerste druk van onze pennenvrucht is vanaf 6 oktober 2020 beschikbaar en nu al te bestellen bij Wolters Kluwer via deze link.